فرهنگ و سیره معصومان(ع)

تاریخ علمای خراسان در سال های پایانی قرن سیزدهم هجری به قلم عبدالرحمن بن نصرالله شیرازی، به دستور مستقیم اعتضاد السلطنه به رشته تحریر درآمده است. این کتاب شرح حال جمعی از بزرگان شیعه است که از اواخر دوره صفویه تا عصر مؤلف، درخراسان به سر برده اند. مهمترین ویژگی این کتاب معرفی شماری از علمای شیعه است که در مآخذ متقدم نیامده است. مؤلف کوشیده در نگارش این اثر از دیده ها، شنیده ها و سخنان دانشمندان مورد اعتماد استفاده کند.

پیدایش فرقه‌های مذهبی پس از شهادت هفتمین امام از ویژگی‌های مهم زندگانی احمد بن موسی و دیگر برادران امام علی بن موسی الرضا (ع) است. حاکمان عباسی برای تضعیف اقتدار سیاسی امامت، کوشش‌های آگاهانه ای را به کار بستند و با طرح جانبداری از امامت اولاد علی بن ابی طالب (ع) کوشیدند پایگاه امامت را به نفع خلافت آشفته کنند. خبر حرکت کاروان احمد بن موسی (ع) از مدینه به مرو مأمون را به هراس افکند. کاروان از هر دیاری که می گذشت بر تعداد همراهانش افزوده می شد و … او با رشادت و بزرگواری کم نظیر خطاب به بیعت کنندگان اعلام کرد: «من خود در بیعت برادرم علی بن موسی (ع) هستم» و بدین سان به مسأله جانبداری از امامت خود پایان داد.

دربارۀ خاندان هاي معروف سادات اگرچه به صورت پراکنده ‏در منابع مختلف مطالبي ثبت شده، ولي در خصوص شناسايي ‏و معرفي آن‌ها در ايران، کتاب مستقلی تاکنون به چاپ ‏نرسیده است. کتاب حاضر به معرفي اجمالی برخی از این ‏خاندان‌ها پرداخته و بيوگرافي تعدادی از شخصیت‌های ‏مشهور آنان را در خود گنجانده است. در اين روش؛ علاوه بر ‏تجليل از مقام اهل بيت عصمت و طهارت (ع) ، که سادات ‏به آنان انتساب دارند، به مرتبۀ علم و عالم ارج گذاشته مي شود. نهايت آن‌که اين اثر ترويج و برتري دانش، معرفي ‏روحانيت شيعه و تلاش آن‌ها در طي قرون و اعصار در ‏راه تبليغ مذهب خون‌رنگ تشيع را به تصوير مي‌کشد.‏

همان طور که می دانیم تاریخ زندگانی ائمه(ع) به لحاظ شرایط جامعه و نوع حکومت حکمرانان تفاوت هایی با هم داشت، ازهمین روی هریک از ایشان باتوجه به موقعیت و تکلیف خاصی که احساس می کردند به شیوه ای خاص به تبلیغ دین پرداختند. برای مثال، دوران امامت امام صادق(ع) که دورة انتقال قدرت از امویان به عباسیان بود با دوران بسیار سخت امامت امام کاظم(ع) در حکومت خلفای ظالم عباسی، تفاوت های فراوانی داشت. رفتار و موضع گیری امامان ما در قبال خلفای عباسی گاه یکسان و بسیار نزدیک به هم بود وگاه، با توجه به زمان و موقعیت، تفاوت هایی داشت. در کتاب حاضر، عملکرد سیاسی- اجتماعی و فرهنگی ائمه(ع) ازامام ششم تا امام دوازدهم(ع) درزمان حکومت عباسی، بررسی شده است. درپیش گرفتن سیاست تقیّه برای حفظ جان شیعیان و سکوت در برابر بسیاری از قیام ها، تربیت شاگردان و مناظرات علمی با پیشوایان ادیان و فرق مختلف را می توان از اشتراکات ائمه(ع) نام برد که مؤلف به طور مشروح به آن پرداخته است.

واقعۀ عاشورا و قیام امام حسین (ع)، تصویر بی‌بدیلی است که صورتگران معنی را قرن‌ها به تکاپو و تحیر واداشته است. شاید هیچ واقعۀ تاریخی دیگری در جهان اسلام، تا بدین حد در قلمرو ادبیات و هنر ایرانی ـ اسلامی نمود نداشته باشد. منظومۀ هورامی (گورانی) روضة الاحباب، روایت قیام عاشورا و حوادث پس از آن است؛ روایتی که در غرب ایران نضج یافته و عناصر فولکلور و محلی بدان رنگی از تازگی و شیوایی زده است. این اثر منظوم که نشانگر عشق و دلدادگی قوم کُرد به امام حسین (ع) و قیام حماسی اوست، به شیوه‌ای تاریخی ـ اسطوره‌ای، مصائب خاندان اهل بیت و قیام‌های خونخواهانۀ پیروان آن حضرت را به تصویر می کشد و از این رهگذر روایتی متفاوت از قیام عاشورا پیش چشم مخاطب می‌نهد.