فرهنگ و سیره معصومان(ع)

تاریخ علمای خراسان در سال های پایانی قرن سیزدهم هجری به قلم عبدالرحمن بن نصرالله شیرازی، به دستور مستقیم اعتضاد السلطنه به رشته تحریر درآمده است. این کتاب شرح حال جمعی از بزرگان شیعه است که از اواخر دوره صفویه تا عصر مؤلف، درخراسان به سر برده اند. مهمترین ویژگی این کتاب معرفی شماری از علمای شیعه است که در مآخذ متقدم نیامده است. مؤلف کوشیده در نگارش این اثر از دیده ها، شنیده ها و سخنان دانشمندان مورد اعتماد استفاده کند.

پیدایش فرقه‌های مذهبی پس از شهادت هفتمین امام از ویژگی‌های مهم زندگانی احمد بن موسی و دیگر برادران امام علی بن موسی الرضا (ع) است. حاکمان عباسی برای تضعیف اقتدار سیاسی امامت، کوشش‌های آگاهانه ای را به کار بستند و با طرح جانبداری از امامت اولاد علی بن ابی طالب (ع) کوشیدند پایگاه امامت را به نفع خلافت آشفته کنند. خبر حرکت کاروان احمد بن موسی (ع) از مدینه به مرو مأمون را به هراس افکند. کاروان از هر دیاری که می گذشت بر تعداد همراهانش افزوده می شد و … او با رشادت و بزرگواری کم نظیر خطاب به بیعت کنندگان اعلام کرد: «من خود در بیعت برادرم علی بن موسی (ع) هستم» و بدین سان به مسأله جانبداری از امامت خود پایان داد.

دربارۀ خاندان هاي معروف سادات اگرچه به صورت پراکنده ‏در منابع مختلف مطالبي ثبت شده، ولي در خصوص شناسايي ‏و معرفي آن‌ها در ايران، کتاب مستقلی تاکنون به چاپ ‏نرسیده است. کتاب حاضر به معرفي اجمالی برخی از این ‏خاندان‌ها پرداخته و بيوگرافي تعدادی از شخصیت‌های ‏مشهور آنان را در خود گنجانده است. در اين روش؛ علاوه بر ‏تجليل از مقام اهل بيت عصمت و طهارت (ع) ، که سادات ‏به آنان انتساب دارند، به مرتبۀ علم و عالم ارج گذاشته مي شود. نهايت آن‌که اين اثر ترويج و برتري دانش، معرفي ‏روحانيت شيعه و تلاش آن‌ها در طي قرون و اعصار در ‏راه تبليغ مذهب خون‌رنگ تشيع را به تصوير مي‌کشد.‏

همان طور که می دانیم تاریخ زندگانی ائمه(ع) به لحاظ شرایط جامعه و نوع حکومت حکمرانان تفاوت هایی با هم داشت، ازهمین روی هریک از ایشان باتوجه به موقعیت و تکلیف خاصی که احساس می کردند به شیوه ای خاص به تبلیغ دین پرداختند. برای مثال، دوران امامت امام صادق(ع) که دورة انتقال قدرت از امویان به عباسیان بود با دوران بسیار سخت امامت امام کاظم(ع) در حکومت خلفای ظالم عباسی، تفاوت های فراوانی داشت. رفتار و موضع گیری امامان ما در قبال خلفای عباسی گاه یکسان و بسیار نزدیک به هم بود وگاه، با توجه به زمان و موقعیت، تفاوت هایی داشت. در کتاب حاضر، عملکرد سیاسی- اجتماعی و فرهنگی ائمه(ع) ازامام ششم تا امام دوازدهم(ع) درزمان حکومت عباسی، بررسی شده است. درپیش گرفتن سیاست تقیّه برای حفظ جان شیعیان و سکوت در برابر بسیاری از قیام ها، تربیت شاگردان و مناظرات علمی با پیشوایان ادیان و فرق مختلف را می توان از اشتراکات ائمه(ع) نام برد که مؤلف به طور مشروح به آن پرداخته است.

واقعۀ عاشورا و قیام امام حسین (ع)، تصویر بی‌بدیلی است که صورتگران معنی را قرن‌ها به تکاپو و تحیر واداشته است. شاید هیچ واقعۀ تاریخی دیگری در جهان اسلام، تا بدین حد در قلمرو ادبیات و هنر ایرانی ـ اسلامی نمود نداشته باشد. منظومۀ هورامی (گورانی) روضة الاحباب، روایت قیام عاشورا و حوادث پس از آن است؛ روایتی که در غرب ایران نضج یافته و عناصر فولکلور و محلی بدان رنگی از تازگی و شیوایی زده است. این اثر منظوم که نشانگر عشق و دلدادگی قوم کُرد به امام حسین (ع) و قیام حماسی اوست، به شیوه‌ای تاریخی ـ اسطوره‌ای، مصائب خاندان اهل بیت و قیام‌های خونخواهانۀ پیروان آن حضرت را به تصویر می کشد و از این رهگذر روایتی متفاوت از قیام عاشورا پیش چشم مخاطب می‌نهد.

ملا نوروز على بن محمد باقر فاضل بسطامى (1237- 1309 ق.)، عالم امامى، فقيه، محدث و واعظ. وی در سال 1237 هجری در بسطام به دنيا آمد. در كودكى به مشهد مهاجرت كرد و در خدمت علماى بزرگ آن زمان همچون ملا شمس‌‏الدّین بن جمال الدّین بهبهانی (وف 1248 ق.)، سيد محمد بن ميرزا معصوم قصير رضوى (وف 1255 ق.)، حاج میرزاحسن بن ميرزا معصوم رضوى (وف 1278 ق.)، حاج میرزا عسکری (1211- 1280 ق.)، و برخی دیگر از بزرگان و مشاهیر علمای مشهد به تحصيل فقه و اصول پرداخت تا به درجات بالایى از فضل و كمال رسيد. فاضل بسطامی به مدت پنجاه سال در مدرسه علمیه نواب به تدریس و تعلیم معارف، علوم اسلامی و قرآنی پرداخت. وی پس از سالها تلاش، مجاهدت و ایجاد آثار خیر و پربرکت علمی و وقفیاتی که از خود به جا گذاشت، در سال 1309 هجری در مشهد درگذشت و در گورستان قتلگاه(باغ رضوان) به خاک سپرده شد.

عباسیان با استفاده از شعار” الرضا من آل محمد ” توانستند درخراسان علاقه‌مندان به اهل بیت پیامبر (ص) را گرد خویش جمع کنند و در سال 132 هجری به خلافت امویان پایان دهند. آنان پس از رسیدن به قدرت، راه خویش را از سادات جدا کردند و سختگیری‌هایی را نسبت به اهل بیت پیامبر (ص) روا داشتند. درآغاز خلافت عباسیان، سادات حسنی با آنان درگیرشدند و نقش سادات حسینی در قیام‌های علیه عباسیان کم رنگ‌تر بود، لیکن با گذشت زمان، تحرک سادات حسینی فزونی یافت. به‌طوری که در زمان مأمون عباسی بیشتر قیام‌ها را سادات حسینی رهبری می‌کردند. کتاب حاضر به فعالیت‌ها و قیام‌های سادات حسینی از آغاز خلافت عباسیان تا شهادت امام رضا (ع) پرداخته است.

آنچه می‌خوانید، لحظه‌هایی است از زندگیِ عاشقان پیامبر و اهل بیتش. خوانندۀ علاقه‌مند در واقع با این کتاب، با فداکاری‌ها و زیستن‌های عارفانه و عاشقانۀ کسانی آشنا می‌شود که در راه خشنودی خداوند و پیامبر و خانواده‌اش سر از پا نمی‌شناختند؛ کسانی که آماده بودند با اشاره‌ای از آنان، به سر بدوند و فرمان را اجرا کنند؛ کسانی که در این عاشقی، از کسی و چیزی پروا نداشتند و به شرط رضایتِ دوست، از شهادت نیز استقبال می‌کردند.

کتاب حاضر کوشیده است تا با تبیین مبانی نظری و تشریح مراحل عملی، چگونگی عصری‌سازی افعال پیامبر(ص) را نشان دهد و زمینه بهره‌گیری از افعال تاریخی پیامبر(ص) را فراهم آورد.

در این اثر، واکاوی زندگیِ امام علی بن موسی الرضا (ع) در دو حوزه زمانی از ولادت تا سفر به خراسان و از سفر به خراسان تا شهادت آن حضرت، مورد مطالعه و پژوهش قرار می گیرد.